ताक

  ताक ! हि अशी गोष्ट कि लहानपणी ती प्रत्येक घरात असणारच ! आज दुधाचेच भेटणे मुश्कील तर ताकाची काय व्यथा ..चहा आला तरी त्यात थोडे दुध जास्त पाणी . बळेच तो पाण्याचा चहा नरड्याखाली ढकलायचा . शहरात तर हीच स्थिती . खेड्यांमध्ये थोडी बरी परिस्थिती , कमीतकमी तिथे पिशवीचे दुध नसते . तशी मी अश्या गावात राहते जिथल्या मातीला खेड्याचा सुगंध आहे आणि आभाळाला शहराचा रंग आहे ! म्हणून  पाणी न मिसळेले दुध आम्हाला सहज उपलब्ध आहे . आणि त्यावर साय तर अशी जाड चांगली येते . पण माझे तोंड बांधलेले आहे कारण वजन ! बरे लेकरांना दुध गाळून दिले तरच पिणार , मग काय त्या सायीचे विसर्जन प्रत्येक दिवशी दह्यात . मला साय खायला खूप आवडायची , म्हणजे आवडते पण . लहानपणी आईची नजर चुकवून चुलीवर कोळशाच्या धगीवर उकळणारे ते दुध आणि त्यावर आलेली ती साय भेटली कि अमृत भेटल्याचा आनंद ! आज चणे आहेत पण दात गेले .. मग आता माझ्याकडे साधारण आठवड्यात दह्याचे पातेले भरते . मग ताक !

          ताक करणे खरच म्हणजे खरंच खूप आनंददायी असते . अगदी कृष्णाच्या गोकुळात गेल्याचा भास होतो. दह्याचे पातेले फ्रीजमधून बाहेर काढले कि पहिली आठवते माझी आजी . रंगाने उजळ , नऊवारी साडी , चोळी घातलेली , चेहऱ्यावर म्हातारपणाच्या खुणा भरगच्च , पण एक लाजरे हसू त्यांना षोडशीपेक्षाही सुंदर करत होते . अशी माझी आजी ताक करायला लागली कि जणू मथुरेची यशोदा भासे . मागच्या दारातल्या आंब्याच्या झाडाला रवी अडकवण्याची दोरी होती . स्वच्छ सारवलेली जमीन आणि एका डब्यात आजी ताक करे . ती रवीची लयबद्ध हालचाल , आणि डब्यातल्या ताकाचे त्याबरोबर उसळणे . जणू एखादी लावण्यवती रस्त्याने ठुमकत चालत आहे आणि भोवतालची गर्दी उगीच आनंदाने , हर्षाने  उसळत आहे ! अलगद त्या लोण्याने डोके वर काढावे आणि आजीने ते मोठ्या नजाकतीने , हातांवर नाचवत वर काढावे . ते धुवून घेणे हि पण एक कलाच बर का ! कारण ते हाताला चिकटलेले लोणी , मऊ अगदी सोडवत नाही पण हळुवारपणे ते पातेलेल्या पुसत राहावे . बोटांच्या मध्ये साचलेले ते लोणी लहानपणी जेंव्हा आजी भावाला चाटावी  न तेंव्हा मी लहान का नाही याचा खूप खेद होई , आणि मग वाटे मी रांगत असेल तेंव्हा आजी मलाही चाटवत असेल ! शेवटी ती तो गोळा फिरवत फिरवत मस्त गोल करायची . त्यात बोट घालणे म्हणजे एक मनात रुंजी घालणारी खोडी ... पण ते केल्याशिवाय मी काही हलत नसायची ...मग हळूच ते बोट तोंडात ..काय चव होती ...सांगणे तसे अवघडच ! पण आठवले न कि मनीमानसी आनंद दाटतो .. आणि एक स्मिताची रेषा चेहऱ्यावर उमटते , आजही !

         आताही जेंव्हा जेंव्हा मी ताक करते तेंव्हा मला हे सारे जसेच्या तसे चित्रपट पहावा तसे नजरेसमोरून जाते .. हे वाचणाऱ्या किती जणींनी हा हर्ष अनुभवला असेल , ताक करण्याचा पण मी जेंव्हा ताक करत असते तेंव्हा फक्त एक स्मित असते मनात आणि मुखावर .. मग कुणीतरी म्हटलेले आहे , 'ताक करणारी स्री  पहिली ना गोकुळातली ती समाधानी यशोदा आठवते , एक सुखी , समाधानी स्री आठवते ...' हे सत्य आहे सख्यानो ! एकदा ताक करून पहाच ...गोकुळात आहात असे वाटेल ! 

एक मैत्रीण

    प्रत्येकाच्या जीवनात सुखदु:खाचे लपंडाव चालूच राहतात . पण माझ्यासारखे काही असतात ज्यांना होऊन गेलेल्या घटना , भोगून झालेले दु:ख पुन्हा पुन्हा आठवून कष्टी होणारे . सतत झाले ते आठवून आज  शून्य जगत  राहिले . सारे आप्तेष्ट त्याची जाणीव करत . जीवन प्रवाही आहे , थांबू नये असेही सांगत . पण सारखे स्वताचे आयुष्य कुणापुढे उघड करत राहावे असे खचितच कुणाला वाटत नाही . नवरा , आई वडील आणि प्रियजन आपल्या या निराश विचारांनी कष्टी होतील म्हणून त्यांना सांगवत नाही . मला नाही माहित कि प्रत्येकाच्या आयुष्यात असे होते कि नाही परंतु मला बऱ्याचदा अश्या घटनांना सामोरे जावे लागते . अश्या क्षणी गरज असते अश्या एका नात्याची जे जवळ तर असते पण आपल्या रोजच्या जीवनाचा भाग नसते . आणि मैत्रीशिवाय असे कुठले नाते आहे असे मला वाटत नाही !
     मग अशीच एक मैत्रीण भेटली व्हाटस अपवर , तिच्या happy quotes या ग्रुपवर ! रोज सकाळी मनाला उभारी देतील असे तिचे quotes वाचून आपोआप मन शांत होते . रोजच्या व्यापात होरपळून जाणारे जीवन पुन्हा उमलून येते . कधी मन निराश होते कि मी इतके कष्ट घेते सार्यांसाठी तरी कुणाला त्याचे काहीच नाही ! तेंव्हा ती सांगते निष्काम कर्मच खरा आनंद देते , आणि मन पुन्हा स्वच्छ होते . कधी कुणी जवळच्या व्यक्तीने दुखावले असते ...खूप खूप राग येतो ! तेंव्हा हळूच सांगते स्वतःसाठी जग कि ग ! कधी उगाच रागाची रेषा चेहरा भरून टाकते , मग ती सांगते हास्याने स्वतःचे आणि सभोवताली असलेल्या साऱ्यांचे जीवन उजळून टाक ! वेदना काळजाला कापते तेंव्हा ती म्हणते जिथे सुख सर्वदा थांबत नाही तिथे दु:खाची काय बिशाद !
           धन्यवाद माझ्या न भेटलेल्या मैत्रिणी .....तुझ्यासाठी हे काव्यपुष्प !

एक मैत्रीण

एक मैत्रीण मला आंतरजालावर भेटलेली

तिथेच तिच्या सुजनत्वाची ओळख पटलेली

सुखदु:खात आजवर हरवलेली हयात

दु:खाचा भ्रम फक्त रुतलेला मनात

सुखाचे कवडसे दाखवून मला गेलेली

एक मैत्रीण ...

नैराश्य कवटाळले सोडून दिली उमेद

कालच्याच रस्त्यावर शोधत होते प्रमोद

अभिनव पथाचा ठाव देऊन गेलेली

एक मैत्रीण ....

अवहेलनेने विदीर्ण झाले जेंव्हा काळीज

दडलेली आहे तुझ्याही अंतरात वीज

स्व: साठी जगून बघ , सांगून मला गेलेली

एक मैत्रीण ...

जिथे असशील , तिथे चांदणी होऊन रहा

रुसलेल्या क्षणी जन्माचे मोल सांगत जा

दुवा , राहो तुझ्या जीवनात पुष्पे उमललेली

एक मैत्रीण ...

               संध्या §

      

तूच एक

तुझ्यासाठी असतील कैक

माझ्यासाठी तूच एक

तू खूप साहिलस मला

खिदळताना पाहिलस मला

तू सावरलस , कधी ऐकवलंस

माझ्यासोबत धडपडलास पण

आणि हातातला हात सोडलास

शेवटी दुरावलास सुद्धा ...

तुझ्यासाठी असतील रे कैक

माझ्यासाठी फक्त तूच तू एक

मी तिथेच कोसळले , पुरती संपले

तुझ्याचसाठी निशीदिन तरसले

उठून धावले , पुन्हा धडपडले

धूळ होऊन धुळीत मिसळले

वारा आला , अंगाला स्पर्शून गेला

डोळे उघडले समोर पहिले रे तुला

बेफाम झाले , पुन्हा धावू लागले

तुझ्यामागे ..

दम नाही रे लागला

एका जागी तू उभा राहिलास

अन हात पसरलेस माझ्याकडे

मी पुन्हा धावले जिवाच्या आकांताने

न्हाऊ घालणार होते प्रेमाच्या स्पर्शाने

मी हात लावला ,

तू मात्र तसाच हात पसरून उभा

मी तुझा चेहरा ओंजळीत धरला

तू माझ्याकडे बघत नव्हतास

नजर दुसरीकडेच लावून होतास

तिथे ती होती हात तुझ्याकडे पसरून

दोघे बिलगलात अस्तित्व माझे विसरून

मी मागे फिरले , रडत कुढत तुला दुषणे देत

एका जागी ठेचाळले

माती बाजू करून पहिले

तर ....

तिथे माझा निष्प्राण देह होता ...

पाहून खूप हसले , वेड्यासारखी

ऐकणारे कुणी नव्हते तरी

मोठ्याने ओरडून म्हटले ...

बघ बघ ..

तुझ्यासाठी असतील रे कैक

पण माझ्यासाठी न फक्त तूच आणि तूच एक ....

         -संध्या §.

मुंगसा मुंगसा ...

आज सकाळी थंडीने कुडकुडत होता तरी सत्योम जास्तच बोलत होता . बोलले तर तो थांबतच नाही आणि नाही बोलले तर मग शंकित होतो आणि सारखा विचारत राहतो .. ‘का ग मम्मी तू रागावलीस का ?’ म्हणून मग बोलावेच लागते . आज त्याला काय आठवले माहित नाही पण अचानक मुंगसाची आठवण झाली . तो अर्धवट वाक्य बोलत होता . मुंगसा ...काहीतरी असेच .

 त्यावरून माझे मन अचानक भूतकाळात भटकंती करू लागले . तसे आमचे सर्व भावंडाचे बालपण खूप आनंदात गेले . शेतकरी तरी सुसंकृत आणि आर्थिक दृष्ट्या सर्वसाधारण म्हणजे मध्यमवर्गीय कुटुंबात झालेला जन्म ..तसे काही कमी नाही आणि अवांतर जास्त पण मिळत नव्हते . प्राथमिक गरजा तेव्हढ्या पूर्ण होत . आमचे आजोबा आणि त्यांचे तीन भाऊ जेंव्हा वेगळे झाले तेंव्हा ते सर्व गाव सोडून रानात राहू लागले . रानही जवळच्या कर्जत बहिरोबावाडी रस्त्यावर .. म्हणून मग वाडीतून कर्जतला जाताना रोडच्या दोन्ही बाजूला त्यांनी घरे बांधली . वाडीचे अंतर एक ते दीड किमी आणि कर्जत पाच किमी . आम्ही सातवीपर्यंत वाडीच्या केंद्रशाळेत जात असू . तीन चार घरची मुले म्हणजे बराच मोठा ग्रुप तयार होई . कुणी लहान कुणी मोठे ...सगळ्यात मोठे जे कुणी असेल ते ग्रुप चे नेतृत्व करी . मग गप्पा गोष्टी करीत आम्ही सारे शाळेत जात असू . सकाळी साडेसात ते दुपारी बारा आणि दुपारी अडीच ते सायंकाळी पाच ..असे चार वेळा दिवसातून हे दीड किमी अंतर आम्ही येत जात असू . शिस्त बाकी शिस्त असे . वाहतुकीचा रस्ता असूनही कधी कुणाला अपघात झालेला आठवत नाही . वाहतूक चालू असेल तर एका बाजूने सारे चालत . पण तरी या शिस्तीखाली आमचे बालपण दबलेले मला आठवत नाही . आम्ही तितक्या गमतीही करत असू ..म्हणून या इतके अंतर पार करून शाळेत जाण्याचा कुणाला कधी कंटाळा आला नाही .. ती आमच्यासाठी एक आनंदाची पर्वणी असायची . म्हणून आजही त्या गमती आठवल्या कि आपोआप ओठांवर हसू आल्याशिवाय राहत नाही ...

  आज ते सारे आठवायला कारण मुंगुस ! आम्ही शाळेत जात असू तेंव्हा साधारण रोज एखादे तरी मुंगुस दिसे . आणि मग ज्या कोणाला दिसे तो मुलगा मुलगी सर्वाना थांबावी आणि म्हणे ‘ मुंगसा मुंगसा तोंड दाखव तुला रामाची शप्पत .’ आणि आश्चर्य असे कि ते मुंगुस असे बोलल्यावर तोंड दाखवल्याशिवाय पुढे जात नसे ! याचे खूप आश्चर्य मला आजही वाटते . अनेक प्रश्न आजही पडतात . इतके घाईने पळणारे मुंगुस असे अचानक का थांबत असेल ? त्याला आम्ही इतक्या लहान आवाजात बोललो तरी कसे ऐकू जात असेल ? बर जरी योगायोग म्हणावा तर हा योगायोग साधारण रोजच का घडत असेल ? पण आम्ही इतकी भावंडे मोठी झालो कुणी हे कोडे उलगडले असेल असे मला तरी नाही वाटत ..

   मी सत्योमला सकाळी अंघोळ घालताना हि आठवण सांगितली .

“आम्ही लहानपणी शाळेत जात असू न तेंव्हा मुंगुस दिसले कि आम्ही म्हणायचो ‘मुंगसा मुंगसा तोंड दाखव तुला रामाची शप्पत ..’ आणि मग ते किती घाईत असले तरी तोंड दाखवल्याखेरीज पुढे जात नसे !”

“का ग मम्मी ते तोंड दाखवत असे ?”

“त्याला रामाची शप्पत घातली म्हणून .”

“मग म्हणून का दाखवी ?”

“तो रामाचा भक्त असेल .”

“मग सापाला जर शंकराची शप्पत घातली तर साप पण तोंड दाखवील का ?”

“....”

“आणि मग तुम्ही त्याला रामाची शप्पत घालून तुमचे काही काम का करून घेत नव्हते ?”

“......”

“जसे कि होमवर्क ...”

आता मात्र मला हसू आवरणे अशक्य होते ...

खरंच त्या वेळी आम्ही लहान होतो पण तेंव्हा कुणालाच कधी सुचले नाही हे मुंगुस इतके ऐकते तर आपण आपला होमवर्क याच्याकडून करून घ्यावा ..... 

चंद्रकोर

गगनी बघ कशी ही चंद्रकोर जागलेली 

नक्षीदार तारकांनी रंगावली सजवली 

बगिचात रातरानी लाजुन ही बहरली 

पाहुनी तयांना प्रीतफुले मनी उमलली 

हलकेच भास झाला तुझाच सभोवताली 

अन रोमरोमी माझ्या किती कुसुमे फुलली 

आभास कि सत्य सारे माझेच मला कळेना 

तुझ्याच जाणिवेने हृदयात ताण भरली 

हलकेच गार वारा अंगावरी पसरला 

दाबून ठेवलेला मग श्वासही उसवला 

अंगांग नाचते हे , मयुरासहि लाज आली 

तव परिसस्पर्शाने मम कांती स्वर्ण झाली

न कळे उभयतांना कधी चांदण्या निवाल्या 

आंबूस अंग आणि मनकळ्या निर्माल्य झाल्या 

ओलांडूनी बघ धरेला हि चंद्रकोर गेली 

उधळीत केशरी पुष्पे , पूर्वेस प्रभा आली …  

                                  -संध्या § . 

माझ्या जीवनाची साठवण

तू आणि तुझी आठवण

माझ्या जीवनाची साठवण

तुझ्या परिसस्पर्शाने,

 मंतरलेले ते क्षण

माझ्या अंतरात जपलेली ,

 मधुर ती ताण

तुझ्या शब्दांचे ,

हळुवार कवण

व्यापून आहेस आयुष्य ,

तूच माझा साजन

आरपार काळजात ,

तुझे नजरबाण

अंगभर फुलवती ,

शहारयांचे रान

आजही डोळे आहे ,

तुझ्याच वाटेस लावून

तुजपाशी अंत जीवनाचा ,जगणे

होवून तुझ्या पदी धुलीकण

तू आणि तुझी आठवण

माझ्या जीवनाची साठवण ....

                                             - संध्या §

रिती

गडद आमवसेच्या रात्री
डोळ्यात रुतणारया  त्या काळोखात
पायवाटेत वाकड्या सरळ रेषा ,
कधी टोचतही होते चिमुकले काटे
आणि कधी रक्ताचे ते दवायेव्हडे थेंब,
वेडा प्रयत्न करत होते ,
ती कोरडी रेती भिजवण्याचा !
पण ,
एक वेगळाच हर्ष ह्रदयात उचंबळून येत होता
काहीतरी रिते होत होते ,
रक्ताच्या त्या प्रत्येक थेंबाबरोबर ...
आयुष्यभर मनात रुतलेले ते अपरिमीत ,अगणित
काही अपमानित , तर काही बोचरे क्षण!
पावले तशीच पुढे जात होती ....
रिती होत होती ...
त्यांना त्या काळ्याकुट्ट अंधारात ,
दोन चिमुकल्या , मिनमिनत्या चांदण्या दिसत होत्या ,
तुझेच दोन आर्जवी नेत्र ते .....
रिती होउन तुझ्याकडे बोलावत होते ....
आणि मीही धावत होते ...रिती होउन!

                                                -संध्या§